Küçük Hamam

Zile kent merkezinde bulunan hamam bakımsızdır ve günümüzde kullanılmamaktadır. Hamamın bulunduğu bölge tarihî Zile kent dokusunun biraz dışarısında kalmaktadır. Hamamın çevresinde geç döneme ait sivil mimarlık örnekleri bulunmaktadır. Zile’nin kentsel gelişimi açısından bu bölgedeki sivil mimarlık örnekleri, 18. yüzyıl sonlarından itibaren gelişmeye başlamıştır. Hamamın Kuzey ve Güney’i yola bakmaktadır. Batı’sında küçük bir ara sokak bulunur. Doğu’sunda ise hamamın külhanına bitişik bir ev yer almaktadır. Hamamın Kuzey’i ile Güney’i ve Doğu’su ile Batı’sı arasında kot farkı bulunmaktadır. Bânisi, mimarı ve inşa tarihi bilinmemektedir.

Tek hamam olarak inşa edilen eser, Doğu – Batı doğrultusundadır. Kuzey’den başlayarak Doğu’ya doğru, antre, soğukluk, sıcaklık, su deposu, ve külhandan oluşan bir plâna sahiptir. Büyük ölçüde orijinal haliyle günümüze ulaşan eser, iki eyvanlı tek halvetli plân tipinde yapılmıştır. Hamamın soyunmalık bölümü değiştirilmiş, bunun sonucu olarak soğukluk soyunmalık olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bugünkü antre kısmı ahşap çatıyla, su deposunun ve sıcaklıktaki eyvanlarla soğukluğa Doğu ve Batı’dan açılan eyvanların üzeri tonozla, soyunma bölümünün Kuzey ve Güney’i ile sıcaklık merkezi ve halvetin üzeri kubbeyle örtülmüştür. Kubbeler dıştan yalıtımın sağlanması için yatay tuğla plâkaları ile kaplanmıştır. Soğukluk bölümünde Batı’daki tonoz içeriden bağdadî, dışarıdan alaturka kiremit çatılı olarak inşa edilmiştir.

Hamamın inşasında kaba yonu taş, ahşap ve tuğla malzeme kullanılmıştır. Kaba yonu malzeme duvarlarda kullanılırken, tuğla örtüde kubbe ve tonozlarla pencere kenarlarında kullanılmıştır. Hamamın Cehennemlik bölümünde döşemenin oturduğu ayaklar da taştan inşa edilmiştir. Doğu cephenin üzerinde yer yer spolien malzeme de görülmektedir. Ahşap malzeme bağdadî tonoz ve girişteki antre kısmında görülür.
Hamamın girişi Batı’sında bulunan ve sonraki dönemlerde düzensiz bir biçimde yapıldığı anlaşılan, ahşap bir çatıyla örtülü dikdörtgen plânlı bir mekândan geçilerek sağlanmaktadır. Bu mekânın çatısının bir kısmı yıkılmış durumdadır. Antreden soğukluğa Güney tarafta bulunan basık kemerli kapıdan geçilerek girilmektedir. Soğukluk bölümü Kuzey – Güney doğrultusunda uzanan enine dikdörtgen plânlı mekânın, Kuzey tarafta Doğu Batı yönünde boyuna uzanan dikdörtgen plânlı ikinci bir bölüm ile kesilmesi ile oluşturulmuş T plân şeklinde bir düzenlemeye sahiptir. Kuzey Güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen bölümün Kuzey’i ile Güney’indeki kubbeli bölümler birbirinden yarım dairevî bir tonozla ayrılır. Kubbeye geçiş elemanı olarak pandantif kullanılmıştır. Hamamın çukurda kalması sebebiyle soğukluğa iki basamaklı bir merdivenle inilmektedir.

Soğukluk soyunmalık olarak kullanılmaya başlayınca, Batı Güney bölümlerine tıraşlık ve helâ ilâve edilmiştir. Doğu’daki eyvan şeklindeki yarım daire formlu tonozlu bölümün önü, tonoz üzengi seviyesine kadar duvar örülerek soğuk su deposuna dönüştürülmüştür. Soğukluğun zemini betondur. Duvarlar kireç harçlı sıvalı ve badanalıdır. Soğukluğun aydınlatılması Batı’da ve Güney’de kubbe başlangıçlarına yerleştirilen basık kemerli iki pencere ile kubbeler üzerine düzensiz bir biçimde yerleştirilen sekiz adet ışık gözüyle aydınlatılmıştır.

Soğukluğun Batı’sında bulunan yarım dairevî kemerli bir kapı ile sıcaklık merkezine ulaşılır. Sıcaklık merkezi ortadaki kubbeli bir bölüm ile buna Kuzey ve Güney’den açılan iki merkezli sivri bir tonozla örtülü iki eyvanlı bir plân düzenlemesine sahiptir. Merkezdeki kubbeye köşelerdeki üçgen bingilerle geçilmektedir. Eyvanlar üç yönden sekilerle çevrilidir. Kalan izlerden her bir sekinin ortasında birer kurna bulunduğu görülmektedir. Sıcaklık merkezinde göbek taşı bulunmaz.

Sıcaklık merkezi dört ışık gözü ile kubbenin tepesinde bulunan bir ışıklıkla aydınlatılmıştır. Halvete, Doğu cephede basık kemerli bir kapıdan geçilerek girilmektedir. Halvetin üzeri kubbeyle örtülü olup, kubbeye Türk üçgenleriyle geçilmektedir. Halvet kubbesinin üzerinde bugün kapalı olarak bulunan dört adet ışık gözü ile kubbenin tam tepesine yerleştirilmiş bir ışıklık içeriye ışık sağlıyordu. Mevcut izlerden halvetin dört cephesinde sekilerin bulunduğu ve her bir sekinin ortasına bir kurna yerleştirildiği anlaşılmaktadır.

Hamamın kurnaları dikkat çekicidir. Kurnalar dilimli yarım dairevî, köşeleri pahlı bir şekilde yapılmıştır. Kurnaların gerisinde bulunan ayna taşları orijinaldir. Kurna taşlarının içinde soğuk ve sıcak su dağıtımının ayrı ayrı olduğu görülmektedir. Bu durum hamamın tarihlendirilmesi için önemlidir. 15. yüzyıl sonrası hamamlarına ait bir özelliktir. Hamamın sıcak su deposu Kuzey Güney doğrultusunda dikdörtgen plânlıdır. Üzeri sivri beşik tonozla örtülmüştür. Ortadaki dairevî formlu kazan yeri bugün boştur.

güncelleme yapılıyor..